امروز
وسط زیر و رو کردن ویمو بودم که یه ویدیوی خیلی جالب پیدا کردم.
واقعا اتظارش رو نداشتم با یه ویدیو از یه کارگردان ایرانی درباره ی دورانی که بعد از مهاجرتش به آمریکا تجربه کرده بود مواجه بشم.
جالبه که من چیز زیادی راجع به فیلم و کارگردانش تو سایتای فارسی پیدا نکردم.
اگه خواستید درباره ی نغمه فرزانه هم بیشتر بدونید می تونید به اینجا مراجعه کنید.
آن دوران که ما دانش آموز بودیم (البته من خیلی هم سن بالایی ندارم ، ولی از وقتی که از بچه های فامیل نمره ی شان را می پرسم و می گویند"صد آفرین" شدم ، احساس می کنم از دوران مزوزوییک و عصر پارینه سنگی وارد این دنیا شدم و کوچکترین درکی از زمان حال ندارم!) در کلاس تاریخ ، این سوال که فلانی بود و چه کرد؟ به قول دوستان باکلاس، سوالی کلاسیک محسوب می شد و تقریبا درباره ی هرشخصیت مرده و تاثیر گذار تاریخی ای صدق می کرد.
اما بهمن کیارستمی نه یه شخصیت تاریخی است و نه جان به جان آفرین تسلیم کرده است.
هرچند که احتمالا شما هم حتی اگر اسم بهمن کیارستمی را تا به حال نشنیده اید ، با شنیدن فامیل کیارستمی ، به یاد مرحوم، پدر بهمن کیارستمی افتادید ، اما اتفاقا بهمن کیارستمی بدون نام پدر هم بسیار آدم مهمی ( خصوصا در سینمای مستند) است.
هرچند که تاثیر گرفتن بهمن از پدر امری روشن است و به عقیده ی من ، بهمن کیارستمی شاگرد خلف سینمای عباس کیارستمی است ، اما خلاقیت و رندی ای دارد که اصلا شاید اگر اسمش زیر سایه ی نام پدر نامدارش قرار نمی گرفت ، چه بسا برای مخاطبان عام هم چهره ی شناخته شده تری بود.
در این یادداشت کوتاه قصد دارم بگویم
چرا فک می کنم
باهوش
مثل بهمن کیارستمی
این چند روزه یک خبر خوب راجع به سینمای مستند ایران فهمیدم و یک خبر بد.
اول خبر بد!
سایت رای بن مستند، تنها سایتی که به شکل تخصصی به نقد و بررسی و پوشش خبری سینمای مستند در ایران می پرداخت ،احتمالا به دلیل پرداخت نکردن هزینه ی هاست و دامین و سرور از دسترس خارج شد!
پیش از این و در این مطلب این سایت رو معرفی کردم و نوشتم که "پیک مستند" و "و مستند" پیش از این از دسترس خارج شده اند و الان بین رسانه های اینترنتی حوزه ی مستند فقط رای بن مستند مانده.
رای بن هم از دسترس خارج شد تا دیگر کسی نتواند مطالبی که در طی سال ها در آن گردآوری شده را بخواند.
بگذریم تا به اخبار خوب برسیم.
در ایران چند سرویس خوب ویدیوی استریم وجود دارند ( مثل فیلم نت و فیلیمو و آیوا و ...) اما حتی این سرویس ها هم ، انقدر در زمینه ی مستند، آرشیو قدرتمندی ندارند.
چند روز پیش به شکل اتفاقی با سرویس استریم " هاشور" مواجه شدم. این سرویس تمرکز اصلی اش را بر روی پخش آثار مستند گذشته و از برخی آثار مهرداد اسکویی تا بسیاری از فیلم های بهمن کیارستمی را می توانید در این سرویس مشاهده کنید.
این چند روز مستند های تباکی ، منیر ، تاکسی ، شبیه خوانی ، مجسمه های تهران ، تاکسی ، گنجینه ، مرثیه ی یک انقلابی رمانتیک برای جذابیت آشکار بورژوازی ، شوش را دیدم و تعدادی از آثاری که کیارستمی فقط به عنوان تدوینگر در آن ها حضور داشت را مشاهده کردم. با وجود اینکه استفاده از صدا گذاری و موسیقی بسیار معدود بود ( اگر هم استفاده شده بود ، مثلا خود راننده تاکسی ترانه ای گذاشته بود ) اما اکثر فیلم ها ، ریتم و تمپوی بسیار خوبی داشتن و برای مخاطب یه خورده جدی سینما ، بسیار جذاب بودن.
تصور من از بهمن کیارستمی حین ساخت این فیلم ها ، آدمیه که یه لبخند رندانه زده . اما نه از اون لبخندهای شیطانی . نه اصلا ، کیارستمی واقعا رنده ، این کار رو از روی بی سوادی یا ژست روشنفکرانه گرفتن انجام نمی ده ، اون اصلا به شکل زرد و سطحی برخورد نمی کنه.
به گونه ای که هرچند تمامی آثارش از زیر لایه های تند و تیز سیاسی و اجتماعی برخوردارند، ولی انقدر این کار رو به شکل درست و هنرمندانه ای انجام داده که هیچکس نمی تونه محکومش کنه.
کیارستمی حقیقت رو از دید خودش نشون می ده ، همین.
به عنوان مثال در فیلم راننده تاکسی ، پلانی که پسر جوان ، متوجه میشه جریان فیلمبرداری داخل تاکسی رو و اینکه کارگردان اثر ، بهمن کیارستمی است ، سیگاری بر لب می گذارد و شروع می کند به ابراز فضل و اینکه او هم فیلمبردار است و هنگامی که حسابی در صندلی فرو رفته و سیگاری از ته دل می کشد ، می گوید می خواهد خلاقیت به خرج بدهد و قاب عمودی را تست کند!
دوربین برای لحظاتی کات نمی خورد و بعد از آن ، نمایی از برج های تهران در قاب عمودی می بینیم.
هر چند که این عبارت بسیار خطرناک است و قطعا بسیاری این نظر را ندارند ، اما بنظر من ، فیلمساز پسر جوان را دست می اندازد. اصلا کیفیت بالای اثر کیارستمی زمانی مشخص می شود که هرکس در برخورد با این پلان برداشت خودش را دارد. فیلم مملو است از پلان های این شکلی است.
یا مثلا در فیلم تباکی ، کیارستمی 22 ساله در چند دقیقه ی پایانی فیلم غوغا می کند و معلوم می کند که همه ی آن پلان های قبلی را به ما نشان داد تا به ما چه بگوید.
این تم و این نحوه ی برخورد با موضوعات ، تقریبا در تمامی آثار او وجود دارد و هرچند که در ساختار کلاسیک ، هیچ کدام از این مستند ها نمی گنجند ، نه معمولا شخصیت مرکزی وجود دارد که دچار تغییر شود و نه تنشی که قهرمان در جهت حل آن برآید، اما اصلا با یک اثر خسته کننده و بی روح طرف نیستید. همه چیز خیلی ملو و آرام آرام پیش می رود ، ولی از آن مدل آرام آرام هایی است که کارگردان قشنگ می داند مخاطب را کجا می برد.
رندی کیارستمی فقط مختص کارگردانی او نیست و او در آثاری که تدوینگر هست هم ، هوش و ذکاوت خود را به رخ می کشد.
به عنوان مثال ، در مستند وقت خوب مصائب ، ساخته ی ناصر صفاریان که به آثار و زندگی احمد رضا احمدی می پردازد ، تدوینگر تنها نماهای پشت صحنه و ظاهرا پرت فیلم را استفاده می کند و در نتیجه فیلم به اثری متفاوت و خارج از چارچوب رسمی تبدیل شده که احمدی در آن جک می گوید و خوش و بش می کند و هیچ شباهتی با یک شاعر اتو کشیده ندارد.
یا " بن بست" که مستند پرتره ای درباره ی بابک بیات است، یکی دیگر از آن کارهایی است که هوش بالا و تلاش زیاد کیارستمی تدوینگر را نشان می دهد. مثلا آنجایی که احمد رضا احمدی راجع به خانوم پری چهری جک می گوید که از دریا بیرون می آید و پیرمردی او را می بیند.
تصویر کات می خورد به مصاحبه ی کیمیایی (دقیق یادم نمیاد راستش به کی کات می خورد) که می گوید: ولی دیگه جسم نمی کشه
و ما می فهمیم که در این لحظات ، احمدی احتمالا یک حرف غیرقابل پخش و خنده دار زده است.
یا یکی از بزرگترین مزایای مستند بسیار خوب "ایران در اعلان" تدوین فوق العاده ای آن است. تدوینی که به نظر می رسد حاصل ساعت های زیاد عوض بدل کردن جای مواد آرشیوی و رسیدن به یک فیلم یک دست است.
علاوه بر آثار مستند ، بهمن کیارستمی سابقه ی تدوین چند اثر از آثار پدرش مانند:"کپی برابر اصل" را در کارنامه دارد.
در نهایت ، به نظر نگارنده بهمن کیارستمی نه تنها بسیار باهوش و با پشتکار است ، که اکثریت این آثار حاصل عشقبازی کیارستمی با موضوعات است.
راستش اولش اومدم راجع به 35 امین دوره جشنواره فیلم کوتاه تهران بنویسم ، ولی دیدم ارزش نداره واسه انبوه فیلمای بد ، اهالی فرهنگی ( یا به ظاهر اهالی فرهنگی) که تو صف جلو می زدن ، فیلمسازانی که عوض فیلم دیدن ، پایین پردیس ملت سیگاری می کشن و راجع به ایده های منور الفکرانه ی سینمایی شون ابراز فضل می کنن صحبت کنم.
پس ترجیح دادم از ورک شاپ ساعت 12 تا 2:30 بامداد مهرداد اسکویی تعریف کنم.
قبلا و در این پست از ورک شاپ اول اسکویی نوشتم.
اما روز آخر جشنواره که مشغول گپ زدن با چنتا از بچه هایی بودم که ورک شاپ ها رو به طور کامل ثبت نام کرده بودن ( من فقط ورک شاپ اسکویی رو ثبت نام کردم) بچه ها گفتن، به این دلیل که خیلی از حرف ها در ورک شاپ اسکویی ناتموم مونده بود ، مهرداد اسکویی حاضر شد یک شب دیگر برای علاقه مندان صحبت کنه .
اول فک کردم بچه ها ایستگاه ام رو گرفتن و حسابی دارن بهم می خندن! آخه ساعت 12 تا 2 و نیم بامداد تایم برگزاری ورک شاپه! (به قول آقای خیابانی ورک شاپ توو فردا بود)
اما برای اینکه اینکه خیالمان راحت شود ، از مسئول ورک شاپ ها جریان را پرسیدیم و در عین تعجب شنیدیم که :
بععععله، به دلیل برنامه ی فشرده ی کارگاه ها و اینکه به آخرین شب جشنواره رسیده بودیم ، زمان برگزاری کارگاه از 12 تا 2:30 بامداد تعیین شده است.
مهرداد اسکویی، مثل همیشه ، خستگی ناپذیر و پر انرژی در ورک شاپ حاضر شد و حاضران خسته را به شور و هیجان وا داشت.
این بار ، دکتر الستی ای هم در ورک شاپ حاضر نبود و اسکویی ، سعی کرد از خاطراتش کمتر صحبت کنه و بیشتر با هم فیلم ببینیم و گپ بزنیم.
چند فیلم ، از فیلم های امسال جشنواره پخش شد. فیلم اول که از همه بیشتر دوست داشتم ، فیلم کوتاه و ساده ای بود که از یک قبرستان شروع می شد و به زباله دان ختم می شد! ( متاسفانه اسم فیلم یادم نمیاد)
همین واقعا!
انقدر فیلم ، فیلم خوبی بود که واقعا داستان را در مدیوم نوشته نمیشه توضیح داد. فیلم بود واقعا
کارکرد درسته تصویر و صدا که به فضا سازی درستی بدل می شد.
یکی از مهمترین نکاتی که اسکویی درباره ی آن صحبت کرد ، ساخت لحظات از طریق صداگذاری درست بود.
در همین فیلم مزبور ، مخاطب با یک پد صدای مناسب که از ابتدای فیلم لحظه به لحظه صدایش بیشتر می شد ، به عمق لحظه نفوذ می کرد.
اسکویی سپس به پخشی سکانسی از فیلم رویاهای دم صبح خود پرداخت. دختر 16 ساله ای که در کانون اصلاح و تربیت زندانی است ، بیش از یک سال است که بچه اش را ندیده است. امروز ، بچه ی یکی دیگر از دخترهای کانون را می آورند تا مادرش را ببیند. زمانی که بچه را می آورند ، در جمع دخترای کانون ولوله ای برای دیدن بچه برپا می شود ، دختری که بچه اش را برای یک سال ندیده ، بچه ی یک ساله ی هم بندی اش را در آغوش می کشد ، بغض می کند و بچه را پس می دهد و با گام هایی لرزان به سمت تختش می رود.
اسکویی همان طور که در جلسه ی قبل ورک شاپ گفته بود ، باز هم تکرار کرد که :
من لحظات رو میسازم. من همه ی صدا ها رو سر صحنه صدابرداری می کنم ، اما در جریان صدا گذاری ، صدا ها رو اونجوری که احساس می کنم نیاز قصه است استفاده می کنم.
اسکویی گفت:
داستان من توی واکنش انسان هاست که ساخته می شه ، نه کنش.
واکنش این دختر به دیدن یه بچه ، مثل بچه ی خودش در زندانه که برای من مهمه. من از قبل خودم به فیلمبردارم گفتم که تمرکز روی دختره ، نه بچه! هرجا دختر رفت ، باهاش میری
به همین دلیله که دوربین ، بچه رو که همه دور و برشن و ظاهرا تمرکز صحنه ی روی اونه رها می کنه و دنبال دختر می ره.
به همین دلیله که با انتخاب یه قاب مناسب و یه زیر صدای خوب ، مخاطب هم حسی می کنه با این دختر ، خودشو جای این دختر و احساس اون قرار می ده و می تونه بفهمتش
یکی از مهمترین نکاتی که اسکویی بهش اشاره کرد ، خلاقیت از مسیر کاستن بود.
ساعت ها راش و تصویر ، زمانی برای مخاطب قابل تحمل ان که همه چیز به موجز ترین شکلش تعریف بشه. اسکویی به اختصار توضیح داد که چطور با کم کردن خلاقانه ی نکات حشو و زاید روایت ، می تونیم به یک فیلم خوب برسیم.
در ادامه ، دو فیلم دیگه از فیلمای جشنواره پخش شد. ( فیلم "تابستان چه می گوید " و "ایستگاه")
اسکویی راجع به خلاقیت این فیلم ها گفت و اینکه چگونه داوران جشنواره ها عاشق این فیلم ها میشن. بحث به تفاوت نگاه هالیوود و جشنواره ها رسید و این نکته که از نگاه جشنواره ای ها ، هالیوود ابتذال است و سینمای اصلی ، تقریبا 180 درجه مخالف هالیوود است.
راستش نکته ای که همیشه می ترسیدم جلوی این اساتید بگویم این است که من عاشق!!! بسیاری از فیلم های جشنواره ای هستم.
چرا که همیشه در سالن سینما با دیدن این فیلم ها خیلی خوب به خواب می روم!
راستش نه اصلا بلدم فیلم های اینجوری بسازم ( البته ، میشه به این نکته اشاره کرد که اون مدل سینما هم همچین بلد نیستم) و نه دلم می خواهد چنین فیلم هایی بسازم.
الگوی مناسب فیلمسازی برای من ، مستند های شبکه هایی نظیرHBO وNETFLIX است. فیلم هایی که قطعا از نظر بعد هنری و دقت علمی و خیلی پارامتر های دیگر ، شاید خیلی آثار عمیق و دقیقی نباشند ، اما همین همراه کردن مخاطب ، همین عمق حداقلی ، به نظر من ارزشمند تر است از فیلمی عمیق ، برای برای مخاطب حداقلی .
هرچند که نباید نادیده گرفت که بسیاری از فیلم های تجاری ،انقدر بی ارزشند که حتی قابلیت بد و بیراه گفتن هم ندارند.
خلاصه که با تمام شدن ورک شاپ ، پرونده ی جشنواره هم تقریبا بسته شد و ما ماندیم و کلی سوال جدید که باید در فیلم های دنبالشان بگردیم.
مثلا من دیروز ، متوجه کارکرد بزرگ نمای واکنش و صدا گذاری در فیلم شوالیه ی تاریکی نولان شدم.
من این فیلم را بارها دیده ام ، ولی هرگز متوجه این پلان ها نشده بودم. هرچند که بلاخره فیلم محصول هالیوود است و این پلان ها را بدون عمیق شدن نشان می داد ، ولی حتی در فیلم های این چنینی هم در روایت داستان به این ریزه کاری های بسیار مهم توجه می شود و اصلا بنظرم دلیل اهمیت امثال نولان و فینچر در سینما توجه به همین جزییات است. به گونه ای که برای مخاطب عام هم جذاب باشد و حوصله ی او را سر نبرد.
پیش از این و در این پست ، درباره ی مستند خوب خرامان نوشته بودم. آرش اسحاقی پیش از خرامان ، دو مستند خر و خرابات را ساخته که امروز فرصتی دست داد تا در موسسه خوانش به تماشای این فیلم ها بنشینیم.
خرابات ، خر و خرامان تشکیل یک تریلوژی را می دهند (تریلوژی خر) که البته راستش حداقل من خیلی متوجه وجوه مشترک این سه مستند نشدم. ( شاید جواب این سوال رو بشه در این مصاحبه ی کارگردان گرفت.)
به طور خلاصه خرابات راجع به فرقه های مختلف صوفی گری است.
خر به رابطه ی مردی میپردازد که با 12 خر! زندگی می کند.
و خرامان هم که درباره ی یک رقصنده ی مرد است.
نکته ی اولی که برای من جلب توجه کرد این است که پیشرفت اسحاقی کاملا مشهود است.
آرش اسحاقی که پیش از کارگردانی تریلوژی خر بیشتر به عنوان تدوینگر و صداگذار ( علی الخصوص صداگذار) چهره ی شناخته شده ای در سینما محسوب می شد ، سال 91 مستند خر را می سازد.
همه چیز با شعر خیام شروع می شود:
گاویست در آسمان و نامش پروین
یک گاو دگر نهفته در زیر زمین
چشم خردت باز کن از روی یقین
زیر و زبر دو گاو مشتی خر بین
کات به تعدادی بچه که در دریا ی ساحل کنگان ( هم حدودای عسلویه و تاسیسات پارس جنوبی) مشغول بازی هستند. مسلما چنین کاتی از تماشاگر خنده ی خوبی میگیرد ، اما راستش من خیلی متوجه منظور دقیق کارگردان نشدم ، یعنی اگر منظورش شوخی عمیق تری هم بوده، یا به دلیل ادامه ندادن این شوخی تا آخر فیلم یا به هر دلیل روایی دیگری به خوبی موفق نشده آن را بیان کند یا حداقل من نتوانسته ام درست متوجه شوم.
پلان بعدی ای که از فیلم در خاطر دارم ، پلان هایی از مرد و خرهایش در خانه است . ( خانه که چه عرض کنم ، حیاتی که آلونکی هم در آن وجود دارد)
یعنی راستش دقیق یادم نمیاد اون وسطا چی شد که به مرد و خرهایش رسیدیم! بعد هم یک سری مصاحبه داشتیم با همسایه و برادر
درباره ی رابطه ی مرد با الاغاش
یه سری نما از نحوه ی تعامل مرد با الاغاش
نماهیی که نشون می دن مرد چجوری از این ور اون ور کارتون و میوه جمع می کنه تا بده به خرهاش
مرد به ساحل میره تا ماهی بخره ، نه واسه خودش! واسه خرهاش! میگه خودش نون و خرما و نمک می خوره ، میگه حاضره خودش بمیره ، ولی خرهاش باشن
مصاحبه با نزدیکان مرد که می گن چی شد که کارش به اینجا کشید و اینکه این مرد کنار معدن انرژی جهان ، چرا باید اینجوری ( بدون برق و بدون هیچی ) زندگی کنه
ولی خود مرد اصلا از اینکه وضعیت کنگان اینجوری شده و پر از تاسیسات نفت و گاز شده راضی نیست
یه سری پلان از تاسیسات نفت و گاز عسلویه داریم
یه سری پلان از مغازله ی شبانگاهی خرها بغل گوش مرد! و مرد که میگه: هیچ زنی حاضر نمیشه باهاش ازدواج کنه
صب پلان خرها در روز که دارن سوار هم میشن و کات به بچه ها که دارن بازی می کنن و مسابقه ی خر سواری میدن! و یکی خر اون یکی میشه و با هم مسابقه میدن
شاید بگید اشکال از حافظه ی منه که تقریبا هیچ چیز رو نگه نمی داره و در کمتر از 24 ساعت ، بخش های زیادی از فیلم رو فراموش کرده. در این که حافظه ی من چیزی رو ثبت نمی کنه و عادت دارم موقع فیلم دیدن یه چرت کوچولویی بزنم! ( من میگم یه کوچولو ، شما هم بگید کوچولو ، چه کاریه آدم خاطر خودش رو مشوش کنه!) که شکی نیست.
اما مساله اینه که اگه روایت به درستی صورت می گرفت ، اگر تنشی وجود داشت ، داستان پردازی درست یا حتی یک کارکتر واقعی برای مخاطب شکل می گرفت که میتونست با کارکتر همذات پنداری کنه ، قطعا این یادداشت این شکلی نمی شد!
بنظر من کارگردان باید کاری کنه که فیلم در ذهنش مخاطبش موندگاربشه.
و اما مستند خرابات
طبق گفته های کارگردان ، خرابات حاصل کار تحقیقاتی بسیار سنگینی بوده که بخشی از آن را در دوران دانشجویی و بخش های دیگر آن در مرحله ی پیش تولید خرابات انجام شده است.
خرابات از یک کنیسه شروع می شود. بعد به کلیسا ختم می شود و بعد از آن ، بازهم یادم نمیاد چگونه ، ولی به فرقه های صوفیانه ی ایرانی ( مثل دراویش گنابادی و ... ) می پردازد.
هرچند که مدت زمان مستند خرابات نزیک به یک ساعت بود و حجم اطلاعاتی که به مخاطب می داد بسیار بیشتر از مستند خر بود ، اما شلختگی روایت در این اثر هم موج می زد .
همان طور که حتی بنظرم در مستند خرامان هم مشکل تمام کردن به موقع فیلم بزرگترین مشکل فیلم بود ، اینجا هم کارگردان بدون اینکه فیلم مشغول دادن اطلاعات خیلی جذاب و هیجان انگیزی باشد ، فیلم را ادامه می دهد.
بعید می دانم مخاطب عام تحمل دیدن یک مستند آموزشی ، آن هم با این تایم بالا را داشته باشد. هر چند که خرابات تقریبا به هیچ موضوعی به طور کامل نمی پردازد و ترجیح می دهد به مختصری از هرکدام اشاره کند ، اما در اواخر فیلم سعی می کند به سوالات مهمی دربارهی دیدگاه های صوفیان پاسخ دهد. پلان های پایانی فیلم که عملا به مباحثه ی بین دو استاد دانشگاه اختصاص دارد که یکی مدافع تصوف است و تصویر نورعلی تابنده را در بک گراند دارد و دیگری مخالف است و تصویری در بک گراند ندارد.
خلاصه اینکه
مساله ای که واضح است این است که برای ساخت خرابات زحمت بسیار زیادی کشیده شده ، به مناطق مختلفی سفر شده و فیلم پلان زیبا کم ندارد.
پلان هایی چشم نواز از رقص های عرفانی که این جمع ها کمتر اجازه ی حضور دوربین در جمع های خود را می دهند. این که دوربین موفق شده به چنین مکان هایی نفوذ کند نشان دهنده ی میزان تلاش و توانایی کارگردان در نزدیک شدن به موضوع است.
اما به دلیل ضعف روایی داستان ، نزدیک نشدن به کارکتر ها و استراتژی از هر چیزی کمی گفتن ، عملا این همه تلاش و زحمت ، به اثری کم تاثیر مبدل می شود که فقط برای پژوهشگران این حیطه جذاب خواهد بود. من که از این یک ساعت فیلم انصافا هیچ چیز به خاطر ندارم!
در پایان می توان گفت ، آرش اسحاقی فیلمسازی با جسارت است که به سراغ دغدغه های ذهنی خودش می رود و فیلم به فیلم ، کارکشته تر می شود. چنانچه خرامان واقعا اثری قابل دفاع و به یادماندنی از آب درآمده.
من که بی صبرانه منتظر اثر بعدی اسحاقی هستم.
توجه: راوی این داستان شخص دیگری بوده
دو تا پسر با یه دختر حدودا 23-24 ساله اون ور لمیز نشستن و دارن بازی میکنن
هرچی هست دارن درباره ی پسر تنهای اون ور کافه حرف میزنن ، دختره ترسیده
خیلی استرس داره
ولی می خنده
دوستاش بهش می گن برو جلو
نترس
ولی دختره هی دل دل می کنه
می ترسه
نگاه می کنه ، می خنده و به دوستاش نگاه می کنه
پسر اون ور کافه هم انگار میدونه چه خبره
یه ته لبخندی داره و داره زیر زیرکی گوش میده
دختر میره سمت پسر:
"با من ازدواج میکنی؟"
یکی از پسرا داره بلند میشه
اون میترسه ، ولی نه به اندازه ی دختر
پسروسط کافه به شکل مضحکی میرقصه
بعدم میره سمت یه گروه دختر و پسر و از نوشیدنیشون میخوره
حالا نوبت پسر سومه
پسر پا میشه
لامپ بالا سرش رو در میاره و با لامپ کناری اش عوض میکنه
دختر بلند میشه ، میره کنار یه دختر دیگه و کتابش رو میگیره!
میگه می خوام صفحه 85 کتابت رو بخونم!
...
نوبت نفره بعدیه که بازی کنه
ینی چیکار میکنه؟
اگه من می خواستم بازی کنم
احتمالا بازی رو خیلی سخت تر کردم
چیه این مسخره بازی ها
چی کار دارن میکنن ؟
به لباشون اشاره می کنن و می خندن
شت!
چرا هر سه تاشون دارن منو نگاه می کنن و می خندن؟!
کافه لمیز
ساعت 3:10 دقیقه ی ظهر
( عکس متعلق به یک ساعت و نیم بعده که همه شخصیت های داستان رفته بودن)
پیش نوشت: پیش تر ، یادداشت دیگری هم درباره ی فیلم " در جستجوی فریده " نوشته بودم که می توانید اینجا ملاحضه کنید.
امروز برای بار دوم به تماشای در جستجوی فریده نشستم و سعی کردم تمام تلاشم را بکنم تا متوجه شوم ، چطور فیلم حتی برای بار دوم هم توانست من رو بخنداند، اشک در چشمانم بیاورد و بدون اینکه خسته ام کند ، مرا تا پایان فیلم نگه دارد؟
منی که به سرعت حوصله ام سر میره و تمام داستان فیلم رو می دانستم.
راستش هنوز نتوانستم به طور کامل روابط بین نکاتی که در پایین آوردم را هضم کنم. پس به اندازه ی سواد ناقصم فقط به عنوان یک سری نکات جدا از هم بهشون اشاره می کنم.
1) کارگردانان ، تلقی بسیار درستی از داستان پردازی و احساسات کاراکتر های فیلم دارند ، بسیار درست می دانند چه زمانی و کجا باید به چه شخصیتی نزدیک شوند و چه زمانی و کجا باید فاصله را با سوژه حفظ کنند و صرفا روایت گر اتفاق باشند.
2) مهرداد اسکویی در ورک شاپ فیلم کوتاه تهران تاکید کرد که من لحظات را میسازم. در زمان صداگذاری این کارگردان است که با تفسیر خودش از داستان ، صداگذار را هدایت می کند تا داستان مد نظر او را روایت کند. صدا گذاری در جستجوی فریده با هدایت کارگردانان بی نظیرعمل می کند و خصوصا در لحظاتی که نمای بسته تری از فریده داریم و او در حال فکر کردن است ، با یک پد صدای مناسب ، فضای ذهنی فریده را به ما می دهد. این مساله هم باعث می شود ذهن بیننده کمی استراحت کند و اطلاعاتی که در دقایق گذشته فهمیده را آنالیز کند و هم باعث می شود به احساسات فریده دقیق تر شویم و با او همذات پنداری کنیم. البته این نزدیک شدن فقط مختص فریده نیست و به دلیل صداگذاری خوب ، به راحتی با احساسات شخصیت های دیگر داستان هم همذات پنداری صورت می گیرد. این صدا گذاری خوب قطعا نتیجه ی یک صدابرداری خوب سر صحنه است.
3) یکی از مهمترین اتفاقاتی که باید از آغاز تا انتهای فیلم مستند رخ دهد ، تغییر است. تغییر درونی شخصیت اصلی داستان. ما از همان ابتدای کار ، در لحظات بسیاری با نماهای بسته تری از فریده مواجه می شویم که فریده مشغول نگاه کردن بقیه است. فریده فکر می کند. اما اینکه به چه فکر می کند را می توانید از نریشن های گاه و بی گاه و از آن مهمتر ، میمیک صورت فریده متوجه شد.
4) تصویر برداری محمد حدادی در این فیلم چشم نواز است و هرچند که مشخص است کارگردان و فیلم بردار از قبل برای قاب بندی بسیاری از نماها برنامه ریزی کرده اند ، اما حتی در نماهایی هم که احتمالا بدون برنامه ریزی فیلمبرداری شده ( مثلا در زمان رفتن فریده به خانه ی خانواده ها ، زمانی که افرادی که گروه انتظارش را نداشته لب به سخن می گشایند) هر چند در برخی از این تصاویر نویز بالاست و احتمالا نور کم بوده ، اما باز هم قاب ، قاب قابل قبولی است و بلاخره در فیلم مستند چنین چیزهایی را نمی شود پیش بینی کرد و اصلا جذابیت مستند به همین است.
5) یکی از مهمترین جوایزی که این فیلم موفق به گرفتن آن شده ، جایزه ی بهترین تدوین برای حمید نجفی راد است. البته که کار نجفی راد در جا گذاری هوشمندانه ی متریال ، ایجاد ریتم و تمپوی فوق العاده و رعایت نهایت ایجاز و اختصار در روایت داستان،انصافا اثری ستودنی خلق کرده است، اما نباید از کار خوب تمام عوامل فیلم گذشت که منجر به این شده که متریالی که در اختیار نجفی راد قرار بگیرد ، متریال بسیار مناسبی باشد. وگرنه یک تدوینگر خوب هم حتی نمی تواند با متریال بد فیلم خوبی درست کند.
6) یکی از مهمترین مزیت های فیلم ، موسیقی آن و استفاده ی بجا از موسیقی است. موسیقی کاملا در جهت فضاسازی داستان پیش می رود و هرچند که موسیقی در لحظات نسبتا زیادی وجود دارد ، جز لحظاتی که تعمدا بر فیلم سوار می شود (مثل موسیقی مقامی داخل قطار) از فیلم بیرون نمی زند و کاملا در داستان فیلم حل می شود.
7) در جست و جوی فریده فقط داستان فریده نیست. فیلم به خوبی بین شخصیت های داستان می چرخد ، به خانواده ها نزدیک می شود و ما می تونیم خودمان را جای اعضای خانواده ها قرار بدیم و درکشان کنیم. ( خصوصا زمانی که نتیجه ی تست دی ان ای مشخص می شود)
8) راستش سری قبلی مقداری دیر به سالن رسیدم و دقایق ابتدایی فیلم را از دست دادم. اما این دفعه که از ابتدا در سالن حضور داشتم ، شروع داستان برایم خیلی جالب بود. انقدر در طول فیلم اطلاعات به درستی پخش شده که ابتدای فیلم ، نکاتی وجود داشت که تا آخر فیلم ، دیگر هرگز به آن ها اشاره نمیشود ،نکاتی که در شکل گیری شخصیت فریده در ذهن مخاطب بسیار موثر خواهند بود.
9) عملا روایت این داستان اول شخص و از دید فریده است و دوربین جایی حضور دارد که فریده هست. طبیعتا نریشن های این فیلم هم خود فریده می خواند. متن و گفتار نریشن ها هم خوبه و جایی خواندم که کارگردان ها گفتن ، برای متن نریشن از نوشته های وبلاگ فریده استفاده کردن.
و اما مهمترین راز موفقیت فیلم از نظر من که بعید می دونم ، جایی به این صراحت بهش اشاره بشه :
10) مهرداد اسکویی در ورک شاپ اخیرش گفت: " داستان فیلم در واکنش هاست". فوت کوزه گری این فیلم هم ، نماهای واکنش فریده و زیر صدای مناسب این نماها در تمامی طول فیلم است. در این لحظات است که داستان ساخته می شود. در حقیقت تمامی اکشن ها و اتفاقات داستان بهانه ای برای نشان دادن این لحظات است. این لحظات مهمترین لحظات فیلم اند. فیلم داستان تغییرات درونی فریده است و این تغییرات را ما در این نماها می بینیم. باقی نماها ، اتفاقاتی است که توجیه می کند که چه شد فریده تغییر کرد و به درک دیگری از جهان رسید.
به طور کلی در هر فیلم مستندی ، مهمترین نماها ، این نماها هستند. نماهایی که حکم چشم های شخصیت را دارند و از نگاه کردن به آن ها ، می توان به روح و ماهیت اثر پی برد. اگر اثری فاقد نماهایی با چنین کارکردی باشد ، احتمالا تبدیل به اثری بی روح خواهد شد. چرا که چشم ها ، دریچه ی روح هستند.
پانوشت: در نهایت و پس از این همه تعریف ، تنها کاری که می تونم بکنم اینه که همه رو دعوت کنم به دیدن مستند "در جست و جوی فریده" که این روزها در گروه هنر و تجربه در حال اکران است.
جمعه شب که برای ورک شاپ مهرداد اسکویی در حاشیه ی سی و پنجمین دوره جشنواره ی فیلم کوتاه تهران در زیرزمین پردیس ملت نشسته بودم و دکتر الستی ، پایان نشست رو اعلام کرد ، به خیلی چیزا فکر می کردم.
به اینکه مهرداد اسکویی ، مشهورترین و پرافتخار ترین مستند ساز کشورم ، وقتی که راجع به اتفاقاتی که درون خودش سر فیلمبرداری فیلم آخرش افتاده بود صحبت می کرد ، بغض کرد و گفت: " من درد دارم که این فیلما رو میسازم"
اسکویی گفت، فقط یه منتقد فرانسوی تا حالا بهش گفته تو درد داری.
فقط یه منتقد فرانسوی گفته: تو پدر و پدربزرگت زندانی سیاسی بوده ، پدرت سه بار ورشکست شده و تو در سن 15 سالگی می خواستی خودکشی کنی.
اسکویی گفت که هرشبی که از سر فیلمبرداری رویاهای دم صبح برمی گشته خونه ، دوش می گرفته و از زیر دوش شروع می کرده به گریه کردن تا وقتی که بره زیر پتو و بخوابه.
به این فکر می کنم که اسکویی گفت از شهر زیبا( کانون اصلاح تربیت دختران) تا الهیه (خونش) رو پیاده رفته تا بتونه با جایگزینی یک درد جسمی عوض یک درد روحی ، خودشو سرپا نگه داره.
به اینکه هر روز میرفته استخر و انقدر شنا می کرده تا ماهیچه هاش به سوزش دربیان.
به این فکر می کردم که مهرداد اسکویی گفت: " من تنهام ، خیلی تنها ، همه فکر می کنن برعکس اینه ، ولی خصوصا بعد از ساختن فیلم اولتون ، خصوصا اگه موفق بشه خیلی تنها میشید."
به اینا فکر می کنم و به یه حرف دیگه
اسکویی می گفت: مهم نیست موضوعت چیه
مهم اینه که پرداختت چیه
می گفت :
تماشاگرا نمیان فیلم ببینن
اونا میان تا فیلمساز ببین
اون اینو نپرسید
ولی من از اون لحظه مدام از خودم می پرسم:
من چقد آمادم که بقیه تماشام کنن؟
من چقد آدم خفن و جذابی هستم که بقیه حاضر باشن وقتشون رو بزارن و داستانی که من میگم رو گوش کنن؟
کلاس سوم دبیرستان بودیم که آقا معلممون گفت :
من دیگه بچه نبودم . دیگه گرفتار جهل نبودم. تشخیص می دادم که کشوری که همچین کاری بکنه
حتما یه دارکولا است
تازه
معاون رییس جمهور سابق هم اون موقع همین حرفا رو تکرار کرده بود
امروز که محض کنجکاوی این حرف رو گوگل کردم
به نتیجه ی جالبی رسیدم
نمی دونم چرا گاهی
فقط گاهی
شک می کنم که نکنه ما سخت درگیر جهلیم
نکنه ما هنوزم بزرگ نشدیم
این موقعها
معمولا سایتا ی خبری داخلی رو چک می کنم
آمریکا هر ساله هزاران تن از گندم مازاد تولید خود را به دریا می ریزد
و شک کم برطرف میشه
دیشب پایان جالبی داشت
از اکران فیلمهای مستند منتخب جشن خانه سینما میومدم که در ایستگاه مترو ، محمد رضا اصلانی ( قبلا در این پست از او نقل کرده بودم) به همراه یکی از دوستانش رو دیدم که دو تا جوون دورش کرده بودن و احتمالا ، راجع به سینمای منحصر به فرد و متفاوت اصلانی مشغول ابراز فضل بودن و اصلانی هم فقط سر تکون میداد و سعی میکرد احترام اون ها رو حفظ کنه.
سوار مترو هم که شدن ،محمد رضا اصلانی و دوستش که انصافا پا به سن هم داشتن ، سرپا وایسادن و دو تا جوون بیخیالشون نشدن.
من که از دور مشغول دیدن گپ و گفت میون اون ها بودم ، خسته شدم و نشستم!
ولی مگه محمد رضا اصلانی و دوستش خسته میشدن!
بعد از چنتا ایستگاه ، خط رو عوض کردیم. توی همون لحظاتی که توی ایستگاه منتظر بودیم تا مترو جدید بیاد، شیش هفت نفر اومدن و از اصلانی آدرس پرسیدن ! و اصلانی هم با حوصله ی تمام ، عین یک مسول اطلاعات مترو ، همه رو راهنمایی کرد.
بعد هم که سوار مترو جدید شدیم ، آخرین نفری که نشست ، محمد رضا اصلانی بود.وایساد ببینه همه نشستن ، بعد خودش نشست.
توو فکر این بودم که محمدرضا اصلانی چه آدم خاکی ایه که از قطار پیاده شد.
اما ایستگاه آخر خیلی اتفاقی (سر اینکه مترو آخر شبی خلوته!) با دوستش هم کلام شدیم و دوستش یهویی گفت: میدونی آدمی که الان کنار من بود ، یکی از بزرگترین فیلمسازان ایرانه؟
و منم گفتم بعععله ، خوبم می دونم.
خلاصه بحثمون گل انداخت و فهمیدم ، دوست محمد رضا اصلانی شاعره و در نهایت هم ، کتاب شعرش رو بهم هدیه داد و یه یادگاری خیلی جالب برام نوشت.
چند روز قبل هم در جلسه ای شرکت کردم که در پایان جلسه، بهم هدیه ای بسیار ارزشمند دادن که باعث شد، تمام خستگی این روزها از تنم بیرون بره
ببینید
همه ی این ها باعث شد تا با خودم فکر کنم ، چقدر یه روز میتونه عجیب و متفاوت باشه
چقد یادگاری و هدیه هایی که به شکل غیر منتظره به آدم می دن می تونه حال آدم رو خوب کنه
و چقد مهمه که منم برای اطرافیانم همچین کاری بکنم.
شما چطور؟
شما چقد سعی می کنید با دادن یادگاری به آدما ، خودتون رو در ذهن اون ها جاودانه کنید؟
نوشته شده در تاریخ پنج شنبه 97/8/3
بخش اول این نوشته را می توانید از اینجا بخوانید.
کتاب زن
نوشته اوشو
صفحه ی 138
حسادت چیست و چرا این همه آزار می دهد؟
حسادت یکی از شایع ترین حیطه های جهل روانی در مورد خود ، در مورد دیگران و به ویژه در مورد روابط است. مردم فکر می کندد که عشق را می شناسند ، نمی شناسند و سو تفاهم آنان در مورد عشق تولید حسادت می کند. مردم منظورشان از "عشق" نوعی انحصار گرایی است ، نوعی تصاحب گری – بدون درک یک واقعیت ساده از زندگی که لحظه ای که یک موجود زنده را تصاحب کنی ، او را کشته ای.
زندگی را نمی توان مالک شد . نمی توانی آن را در مشت خودت بگیری. اگر بخواهی آن را داشته باشی ، باید دست خودت را باز نگه بداری.
ولی اینکه نکته برای قرن هاست که به راهی خطا رفته است. چنان در ما حک شده که نمی توانیم عشق را از حسادت جدا کنیم . این دو تقریبا یک انرژی شده اند. برای نمونه ، اگر معشوق تو نزد دیگری برود ، احساس حسادت خواهی کرد.تو اینک از آن آشفته هستی، ولی مایلم به تو بگویم که اگر احساس حسادت نکنی ، دچار دردسر بیشتری خواهی بود_ فکر خواهی کرد که او را دوست نداری ، زیرا اگر او را دوست داشته باشی ، می باید که احساس حسادت می کردی.
اشو معتقد است که داشتن حس مالکیت به دیگریه که رابطه رو خراب می کند و اصلا این حس عشقی که همه ازش صحبت می کردن و می کنن ، یک احساس مالکانه ی کور بیشتر نیست.
در جای جای کتاب ، همین رو با جمله بندی های مختلف تکرار می کنه و یه سری داستان ، به سبک این داستان های انگیزشی در میانه ی موعضاتش ! مطرح می کنه و در جای جای کتاب هم ، اظهار نظر های عجیبی راجع به ماهتما گاندی ، فلاسفه و علی الخصوص نیچه انجام می ده !
اظهار نظرهایی که برای آدم هایی که کمی نیچه خوانده باشن و کمی هم فهمیده باشن ، موجب شادی و سرگرمی خواهد شد!
هرچند که هنوز هم ،هیپی ها ، کمونیست ها و اوشوییست ها وجود دارند ، ولی اقبال عمومی نسبت به اون ها بسیار کم شده و دلیل این مساله ، شکست تئوری های اون هاست.
ایده ی بازگشت به گذشته و نظام قبیله یک حقیقت بزرگ با خودش به همراه داره ، دوباره ی تمام مشکلاتی که در قبیله بوده ، سر بر می آره. یعنی همونجور که در زمان های گذشته افراد سلطه جو و قدرتمند تر نظم امور رو به دست می گرفتن ، این نظام ها هم که با شعار آنارشی و در هم کوبیدن نظم های گذشته شکل گرفته بودن ، کم کم در تسخیر افراد قدرتمند تر گله قرار گرفتند و اون ها شروع کردن به زورگویی ، حالا برای جلوگیری از زورگویی اون ها ، باز یه تعداد قانون وضع شد! یعنی عملا میشه گفت این جوامع درون خودشون دوباره چرخ رو اختراع کردن.
شاید بد نباشد درباره ی مفهوم تعادل طبیعی که این گروه ها سعی در ایجاد آن داشته اند و دلایل شکست آن به مقاله ی آدم کورتیس هم نگاهی بیاندازید.
مساله ی دیگه در نظام های کمونی ، بحث مالکیت هست.شاید بهترین نمونه از سرانجام مالکیت اشتراکی در هر سطحی رو بشه با این خاطره که در کتاب "کمونیسم رفت ، ما ماندیم و حتی خندیدیم " آمده ، توصیف کرد:
داشتن ماشین رختشویی نوعی تجمل به حساب می آمد.
در زیر زمینِ ساختمانِ ما یک اتاق رختشویی بود که در آن یک لگنِ رختشوییِ بتونیِ خیلی بزرگ، و سه ماشین رختشوییِ نو وجود داشت.
اولش همه رخت هایشان را همانجا می شستند.
برنامه ای به در زده بودند و طبق آن برنامه هر خانواده هفته ای یک نوبت رخت هایش را می شست.
این ماشین ها زیاد عمر نکردند.
اگر بخواهم به ملایمت بگویم، همسایه ها چندان خوب از آنها مراقبت نکردند.
بالاخره هرچه باشد این ماشین ها جزو اموال شخصیِ هیچکس نبودند، بنابراین هیچکس خودش را مسئول نمی دانست که آنها را تعمیر یا آنها را تمیز کند.
اولین ماشین رختشویی بعد از حدود یک سال خراب شد.
مردم یواش یواش صندلی های شکسته، دوچرخه بچه، چتر آفتابی بزرگِ کنار دریا، زغال منقل، اسکی و تشک های به دردنخورشان را در اتاقِ رختشویی انبار کردند…
کم کم لگنِ بزرگ بتونی هم پر شد از مایحتاجِ زمستان: کیسه های سیب زمینی، فلفل سبز و قرمز و بشکه های چوبیِ کلمِ شور.
ما دقیقاً به این علت اتاقِ رختشوییِ مان را از دست داده بودیم که مال همه بود
در نظام مالکیت اشتراکی هیچ چیز باقی نمی مونه ، چون کسی صاحبش نیست.
در هر صورت ، پس از مدت زمانی ، تمامی این تفکرات کنار گذاشته شدند.
اما نکته ی عجیب و شاید تا اندازه ای جالب توجه ، موج افرادی است که هنوز در ایران پشتیبان این تفکرات هستند. همین که بساطی های کتاب ، کتاب اوشو می آورند به این معنی است که این کتاب خریدارانی دارد.
همین که چهارراه ولیعصر ، جلوی موزه ی هنرهای معاصر ، جلوی موزه ی سینما و در محله ی اکباتان تجمع این افراد وجود دارد ، جای بحث دارد.
تجمع این گروه ها بیشتر در مناطق مدرن شهری است. به عنوان مثال ، منطقه ی اکباتان را با آن معماری بسیار سرد مردن شهری در نظر بگیرید. در چنین جوامع و اتمسفری است که گروه های هیپی رشد می کنند. در حقیقت جنبش هیپی گری پاسخی است به این سبک زندگی . همین چند روز پیش بود که به تماشای مستند " مثل اسمم پگاه" رفته بودم. این فیلم که برنده ی بهترین مستند جشن خانه ی سینما هم شده ، داستان پگاه ، دختر جوان هیپی است که غرق در مواد مخدر شده و می خواهد زندگی دیگری را شروع کند. محل زندگی پگاه ، محله ی اکباتان است و بخش اصلی دوستان و دورهمی های دوستان او در محله ی اکباتان می گذرد.
نکته ی مهم این است که ایران امروز ، شرایطی نزدیک به دهه 1960 و 1970 دارد. یعنی مدتی از جنگ گذشته و همه چیز مهیای بروز حرکت هایی ، نظیر آنچه در غرب اتفاق افتاد است .در حقیقت یکی از مهمترین دلایلی که مانع ایجاد جریان هایی نظیر هیپی گری در ایران است ، وضع تحریم ها ، عدم وجو ثبات و شرایط نامناسب اقتصادی است .
هیپی گری جوانان ایرانی یک فرق اساسی با هیپی گری جوانان غربی خواهد داشت. امروز ، تاریخ تجربه ی این رفتارها را داشته و حقیقتا دیگر بروز چنین رفتارهایی ، مد محسوب نمی شود! چه برسد اینکه یک حرکت آنارشیستی نوین باشد برای دریدن مرزهای کهنه و رسیدن به یک مفهوم جدید!
اوضاع برای اوشوییست ها بدتر هم هست. باز هیپی ها تکلیف خود را می دانند ، اما این اوشوییست ها بیچاره خیلی هاشان فکر می کنند که در مسیر زهد و عرفان!!! قرار دارند و در حال تکامل هستند ، در صورتی که هرچند برخی تفکرات هیپی و کمونیست ها هنوز مثبت تلقی می شوند و خیلی ها از آن ها دفاع می کنند، اما تفکرات اوشو ، تقریبا در هیچ کجای دنیا جدی گرفته نمی شود.
اوشوییست در جامعه ی دوست دار زهد و عرفان و ریاضت هند که برخی از ادیان آن رابطه ی ج*ن*س*ی را به کل مردود می دانند بدنیا آمد. در جریان سفر اوشو به آمریکا برای درمان اول دهه هشتاد میلادی و ماندن اوشو و آشرامی که در آمریکا راه انداخت (راجنیشپورام ) اوشو برای دنیا بیشتر شناخته شد و پس از بازگشت اوشو به هند و در سال های آخر، بسیاری از غربیان به آشرام پونا میامدند. هنوز هم این خیل مشتاقان کما بیش ادامه دارد ، هرچند که مثل گذشته ، دعواهایی میان این پیروان و دولت هند وجود دارد.
هند و ایران از نظرهایی ، شبیه هم هستند.
نکته ی بسیار مهمی که در مورد تعدادی از جوانان امروز ایران وجود دارد این است که آن ها صرفا می خواهند آزاد باشند. برای قرن های متمادی ، اجدادشان ، پدرو مادرشان و خودشان را جامعه ی سنتی و خرافاتی گذشته در بند کشیده و آن ها حالا می خواهند از قیود این تفکرات آزاد شوند و زندگی کنند.
فقط همین
ولی به دلیل بی سوادی مطلقی که در این گروه وجود دارد ، تقریبا هیچ تفکری پشت این حرکات نیست . اما شاید چون برخی از آن ها احساس می کنند ، داشتن ایده ائولوژی باکلاس است و بلاخره ، باید پشت هرحرکتی یک ایده ائولوژی نهفته باشد ، پشت تفکرات پوپولیستی فردی نظیر اوشو مخفی می شوند. وگرنه آن ها حتی درکی از حرف های اوشو هم ندارند. بعد هم خیلی با کلاس است که آدم در مهمانی ها ، ژست فهمیده بودن بگیرد و از ایده ائولوژی اش حرف بزند. ( لا مصب همین اسم ایده ائولوژی خودش خیلی با کلاسه)
در نهایت می توان با آرزوی موفقیت برای عزیزانی که در این مسیرها گام برمی دارند ، لبخندی به لب زد ، چای یا قهوه ای نوشید ، از پنجره ی کافه، غوغای برگ های پاییزی را تماشا کرد و به با خود فکر گفت:
تاریخ دوبار اتفاق می‌افتد
یک بار به صورت تراژدی
و مرتبۀ بعدی کمدی
( منسوب به کارل ماکس)
