مداحی

 

یک موضوع واحد و دو روایت کاملا متفاوت

از تباکی بهمن کیارستمی

لینک مشاهده ی تباکی

تا آیین هم آوایی- بلاکشان شهروز توکل

لینک مشاهده بلاکشان

 

تو خود تفاوت بین این دو مستند ببین

ببین تفاوت ره کز کجاست تا به کجا

(با تشکر از حافظ)

کویرس

راستش را بخواهید ، از این روایت جذاب فیلم کویرس شوکه شدم. در این چند ساله ، درباره داعش و سایر گروهک های تکفیری فیلم مستند کم ندیدیم. فیلم هایی که عموما به ابعاد مختلف جنگ این نیروها  در عراق و سوریه می پرداختند و خب ، طبیعتا در مستند های ایرانی همیشه دوربین سمت ارتش و حکومت است(بحثم این نیست که دوربین چرا سمت ارتش است یا داعش) و به همین دلیل ، با مستند هایی کم تاثیر و عموما بی خاصیت سفارشی مواجه هستیم که قطعا هیچ خاصیتی جز پر کردن جیب سازندگان ، در ازای فروش نفت بیشتر کشور ندارند!

اما در این میان ، تک و توک آثار مستند تحسین برانگیزی هم ساخته شدند مانند "زنانی با گوشواره های باروتی" که نسبتا هم دیده شدند ( طبیعتا به نسبت سینمای مستند ایران) و مورد تشویق قرار گرفته اند.

دیروز که برای دیدن آثاری که مرتضی پایه شناس ، تدوین آن ها را برعهده داشته فیلم "کویرس " را دیدم ، متوجه شدم که من چقدر نسبت به مستند های خوب ایرانی بی اطلاعم.

فیلم ، با استفاده از روایت اول شخص جذاب ، نماهای آرشیوی حیرت انگیز و تقسیم مواد داستانی در طول فیلم ، به روایتی روشن ، درست و ماندگار می رسد که می تواند بخوبی مخاطب را تا لحظه ی آخر پای فیلم نگه دارد. نمی دانم چقدر از کار رسیدن به این روایت جذاب کار پایه شناس بوده ( در تیتراژ آمده ، طراحی روایت و تدوین : مرتضی پایه شناس) اما هرچه که بوده ، راش ها کاملا مستعد ساخت یک اثر عادی و حوصله سر بربودند که با هوشمندی کارگردان و طراح روایت ، کار به اثری ماندگار تبدیل شده.

استفاده از صدا هم در بسیاری از لحظات فیلم ، عالی بود و بازهم باید به اعضای این گروه آفرین گفت.

 لینک مشاهده و دانلود  کویرس ، وطن کوچک من

فقط اینکه نمی فهمم چه زمانی و طبق چه الگوریتمی بعضی فیلم ها برای صاحبانشان می گیرد و برخی نمی گیرد؟ ( البته باید متذکر شوم که با توجه به موسیقی غیر ارجینال فیلم و خیلی موارد دیگه ، میشه گفت که سازندگان کویرس برای این فیلم نگاه خیلی  بلندی نداشتن)

کشور ابلوموف ها

چند وقتی است که بحث آب های ژرف و استفاده از این آب ها در مناطق کویری ، بحث جذاب به اصطلاح خبرگزاری هایی است که در ترویج شبه علم برای خود صاحب سبک هستند.

دستیابی به "آب‌های ژرف"؛ نقطه‌ای امیدبخش برای مردم سیستان

سرنوشت شناسایی آب های ژرف سیستان/ کار به بنیاد سپرده شد

دستیابی به آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان+ فیلم

نکته ی نگران کننده نه پیدا کردن آب های ژرف است و نه نوید محرومیت زدایی از استان سیستان و بلوچستان

نکته ی نگران کننده ، این تصور بچه گانه است که عوض اینکه زحمت بکشیم و تلاش کنیم تا مدیریتمان را روی منابع آبی موجود بهبود ببخشیم ، عوض اینکه هر ایرانی الگوی مصرف آب را درست به کار گیرد

عوض اینکه زحمت بکشیم

به خود سختی دهیم

دنبال پیدا کردن منابعی هستیم که  در طی سال ها زیرپایمان شکل گرفته.( آن هم به شرط صدق این ادعا که تازه بعید می دانم این ادعاها اصلا درست باشند.)

اگر وطن را بخشی از وجود خودمان بدانیم

با خوردن آبی که از اعماق زمین می آید، مشغول خود خوری هستیم

با فروش نفت آن ، مشغول خود فروشی هستیم!

من نمی دانم شما آدمی که سال هاست به خودفروشی و خودخوری اشتغال دارد را با چه واژه ی مودبانه یا غیر مودبانه ای خطاب می کنید.

ولی من ترجیح می دهم بدون اینکه از واژگان غیر مودبانه استفاده کنم ، بگویم:

اگر گنچاروف روزی از گور برمی خواست و بر حسب اتفاق ، قدم به این ناحیه ی نفرین شده ی جغرافیایی می گذاشت . ( همین هم جای بحث داره که چرا باید می اومد اینجا ، واقعا ما چه جذابیتی داریم که یکی دلش بخواد بیاد اینجا)

از ابولوموف نمی نوشت.

از کشور ابلوموف ها می نوشت.

ازتون دعوت می کنم این یادداشت محمد فاضلی رو درباره ی آب های ژرف بخونید.

صحبت های دکتر رضا مکنون درباره ی آب های ژرف

سخنرانی دکتر رضا مکنون در تدکس تهران درباره ی آب مجازی ( کمی نامربوط به پست)

مشق شب

از همان ابتدای داستان می توان متوجه هوش بالای فیلمساز شد. چرا که از همان اول تلکیف را معلوم می کند و می گوید نه این فیلم داستانی است ، نه حتی دقیقا یک مستند است.

این فیلم بیشتر یک پروژه تحقیقاتی مصور راجع به مشق شب است. دلیل جذابیت این موضوع برای فیلمساز هم نه یک دلیل روشن فکرانه و دهن پر کن ،بلکه به دلیل درگیری هر روزه ی فیلمساز با فرزندش سر انجام مشق شب است. به قول عباس کیارستمی ، انگار این تکالیف بیشتر برای پدر و مادرهاست تا بچه ها.

خلاصه که فیلسماز ، تصمیم می گیرد دوربین بدست بگیرد و ببیند آیا این مشکل فقط در خانه ی آن هاست یا در تمام خانه ها این مشکل وجود دارد؟

سکانس صف ایستادن بچه ها و شعارهایی که به آن ها گفته می شود بگویند ، به خوبی شعارهای یک جامعه ی ایده اولوژیک و انقلابی که به تازگی از جنگ رها شده را نشان می دهد.

نماهای مصاحبه ها تقریبا ثابت است. قاب ثابتی از بچه ها ، قاب ثابتی از کیارستمی که دو نفر از عوامل را پشت سر دارد ( از این نما کمتر از دو نمای دیگه استفاده می شه) و همینطور ، نمای فیلمبردار.

به نظر می آید نمای فیلمبردار بیشتر برای نشان دادن واکنش مخاطب به حرف ها یا گفته ها گذاشته شده یا شاید ، برای باز گذاشتن دست تدوینگر از آن استفاده شده ، ولی علی رغم اینکه ایده ی جالبی بنظر می رسید ، بنظرم خیلی هم در نتیجه ی کار ، ایده ی موثری نبود.

البته ، تدوینگر فیلم که اتفاقا خود عباس کیارستمی است ، فیلم را بسیار هوشمندانه تدوین کرده. بنظرمیاد هماهنگی و درک  متقابل خوبی بین کیارستمی کارگردان و کیارستمی تدوینگر وجود داشته. ( می دونم شوخی لوسی بود ، ولی سخت نگیرید ، بخندید دیگه!)

چرا که در زمان مناسب ، تصویر کات نمی خوره و وایمیسته تا از میمیک صورت و شیطنت های بچه متوجه خیلی از چیزایی که بچه نگفت بشیم. همون جوری که اسکویی گفت ، فیلم توی واکنش هاست که رخ می ده. اینجا هم نماهای واکنش بچه هاست که بسیار مهمه ، نماهایی که احتمالا اگر دقت نکنید ، اصلا دیده نمی شن ، ولی بسیار تاثیر گذارن.

کار کیارستمی در هدایت سوال ها به شخصه برای من عین یک کلاس درس بود. کیارستمی با سوال هایی ساده، یک فیلم تخت را تا اوج  تجربه ی دیوانگی می برد. به عنوان مثال ، کودک بیان می کند زمانی که پدرش به او می گوید بنشیند و او نمی شیند ، پدرش 5 بار او را می زند.

کیارستمی از بچه می پرسد که آیا به نظرت این کار درستی است؟

پسر می گوید: آره

کیارستمی می گوید: خب پس بنظرت نباید بیشتر بزنه ، مثلا 7 بار؟

پسر می گوید نه.

کیارستمی: خب کمتر چی؟ نباید کمتر بزنه؟

پسر می گوید: نه ، همان 5 تا سیلی کافی است.

کیارستمی از پسر می پرسد: اگر خودت بچه داشتی و به او گفتی بنشین و ننشست ، او را می زنی؟

پسر: آره

کیارستمی: چند بار؟

پسر: 7 بار!

.

.

.

فیلم مملو از  مصاحبه های این شکلی است.

نمی دانم که چه قدر درست است و اصلا این خاطره متعلق به همین فیلم است یا نه ، اما تا آنجایی که حافظه ام یاری می کند ، جایی خواندم که کیارستمی برای اینکه گریه ی یکی از بچه ها را در این فیلم  دربیاورد ، عکس بازیکن مورد علاقه ی بچه ( اگه بازم اشتباه نکنم پله) رو جلوی چشمای بچه پاره می کنه و بچه رو به گریه می اندازه

نه واقعا سوادش رو دارم ، نه دوست دارم خیلی راجع به مسایل اخلاقی در فیلمسازی بحث کنم ، اما بنظرم باید دید تاثیر همین طرز مصاحبه ی بی رحمانه با بچه ها و داستان پاره کردن عکس ( البته به شرط صدق) در روح و روان این بچه ها چی بوده؟

بچه ها بعد از سی سال که از ساخت این فیلم گذشته ، چه خاطره ای از اون روز دارن؟

به طور کلی میشه گفت که از عنصر کودک در این فیلم و بسیاری از موفق ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران ، به عنوان عنصری استفاده می شده که سمبل صداقت هستن. روی واقعی یک جامعه هستن. بچه ها  حرف هایی می زنن که بزرگترها اون ها رو پنهان می کنن و از گفتنش در میرن.

به عنوان مثال ، کیارستمی از پسر می پرسه در آینده می خواد چیکاره بشه و پسر جواب میده: 

مهندس کمیته!

بعد در میان حرف هایی که کمی جلوتر در فیلم می زنه ( انصافا هدایت مصاحبه توسط کیارستمی برای رسیدن به این بخش ، بی نظیره) متوجه میشیم که پسر دایی کمیته ایش که خیلی هم پر زور و قدرتمنده در دعوایی که بین مادر و زن بابای بچه درگرفته، طرف مامان بچه رو گرفته .

شاید این عبارت "مهندس کمیته" بودن  این روزها برای ما بسیار خنده داره ( البته همون دوره هم خنده دار بوده واقعا) ولی نکته ای که باید به اون توجه بشه اینه که ما داریم این عبارت رو سی سال بعد مورد تحلیل قرار می دیم. در صورتی که مهندس کمیته رو باید توی اون شرایط بسته ی دهه شصت تحلیل کرد.

نکته ی بسیار مهم دیگه ای که در این فیلم می شه به اون اشاره کرد ، تاریخ نگاری 30 سال پیش ایرانه ، زمانی که بسیار از پدر و مادر ها بی سواد بودن و تنبیه بدنی اتفاقی کاملا مرسوم در مدارس و خانواده ها بود.

به طور کلی ، همون طور که در پست  بهمن کیارستمی  گفته شد ، بهمن کیارستمی شاگرد خلف پدر محسوب می شه و نمونه ی قدیمی تر همون خط فکری و سیاسی که در آثار پسر وجود داره رو میشه در آثار پدر مشاهده کرد. ( به عنوان مثال در پلان شعر خوندن بچه با اون صدا! یا عزاداری سر صف در آخر فیلم) البته جا داره تاکید کنم ، این نگاه به هیچ عنوان از جنس نگاه های زرد و شعاری قبادی و پناهی و امثالهم نیست.

راستش خیلی برام جالبه بودنم اون آقایی که در اواخر فیلم به عنوان پدر یکی از دانش آموزان باهاش مصاحبه شد و می گفت سال ها خارج از ایران زندگی می کرده ، واقعا طبق ادعا داشته از اونجا رد میشده یا از قبل ، هماهنگ شده بوده!

در هر صورت ، کارگردان خیال آدم رو راحت کرده و گفته این فیلم همچین هم مستند نیست!

پس فقط می مونه داستان این بچه ها که سی سال پیش ، مدرسه می رفتن و امروز ، خودشون پدرهای بچه هایی هستن که احتمالا هنوز با همون مشکل قدیمی "مشق شب" دست و پنجه نرم می کنن. اگر هم بنظرتون این مشکل دیگه حل شده ، باید ازتون دعوت کنم که حتما یادداشت امروز عصر ایران رو بخونید.

الحمدالله به همت دوستان ، در این سی سال آب از آب تو این مملکت تکون نخورده و می تونید مطمئن باشید، تمام اون مشکلاتی که سی سال پیش توو این مملکت بوده ، هنوز به قوت خودشون باقی ان و چه بسا تشدید هم شدن.

انگار اون نسلی که کیارستمی باهاشون مصاحبه کرد ، هر روز و هر شب ، باید کابوس مشق شب رو ببین. اون روز ها به عنوان دانش آموز و این روزها ، به عنوان اولیا

راستی

 اگه دلتون خواست

یه نگاهی به یادداشت " اگر کیارستمی «مشق شب» را در مدرسه‌ای دخترانه می‌ساخت" بندازید.

---

احیانا اگر باز هم دوست داشتید ، نگاهی بندازید به داستان جالبی که بهمن کیارستمی به مناسبت استعفای اجباری! محمد علی نجفی از سمت شهردار تهران نقل کرد . ناگفته نمونه ، در زمان منتشر شدن فیلم " مشق شب" نجفی وزیر آموزش و پرورش بوده.

عطر جریمه

امروز

وسط زیر و رو کردن ویمو بودم که یه ویدیوی خیلی جالب پیدا کردم.

 

واقعا اتظارش رو نداشتم با یه ویدیو از یه کارگردان ایرانی درباره ی دورانی که بعد از مهاجرتش به آمریکا تجربه کرده بود مواجه بشم.

جالبه که من چیز زیادی راجع به فیلم و کارگردانش تو سایتای فارسی پیدا نکردم.

اگه خواستید درباره ی نغمه فرزانه هم بیشتر بدونید می تونید به اینجا مراجعه کنید.

---

پانوشت: فک کنم برای دسترسی به ویمو نیاز به فیلتر شکن باشه

بهمن کیارستمی که بود و چه کرد؟

آن دوران که ما دانش آموز بودیم (البته من خیلی هم سن بالایی ندارم ، ولی از وقتی که از بچه های فامیل نمره ی شان را می پرسم و می گویند"صد آفرین" شدم ، احساس می کنم از دوران مزوزوییک و عصر پارینه سنگی وارد این دنیا شدم و کوچکترین درکی از زمان حال ندارم!) در کلاس تاریخ ، این سوال که فلانی بود و چه کرد؟ به قول دوستان باکلاس، سوالی کلاسیک محسوب می شد و تقریبا درباره ی هرشخصیت مرده و تاثیر گذار تاریخی ای صدق می کرد.

اما بهمن کیارستمی نه یه شخصیت تاریخی است و نه جان به جان آفرین تسلیم کرده است.

هرچند که احتمالا شما هم حتی اگر اسم بهمن کیارستمی را تا به حال نشنیده اید ،  با شنیدن فامیل کیارستمی ، به یاد مرحوم، پدر بهمن کیارستمی افتادید ، اما اتفاقا بهمن کیارستمی بدون نام پدر هم بسیار آدم مهمی ( خصوصا در سینمای مستند) است.

هرچند که تاثیر گرفتن بهمن از پدر امری روشن است و به عقیده ی من ، بهمن کیارستمی شاگرد خلف سینمای عباس کیارستمی  است ، اما خلاقیت و رندی ای دارد که اصلا شاید اگر اسمش  زیر سایه ی نام  پدر نامدارش قرار نمی گرفت ، چه بسا برای مخاطبان عام هم چهره ی شناخته شده تری بود.

در این یادداشت کوتاه قصد دارم بگویم

چرا فک می کنم

باهوش

مثل بهمن کیارستمی

---

این چند روزه یک خبر خوب راجع به سینمای مستند ایران فهمیدم و یک خبر بد.

اول خبر بد!

سایت رای بن مستند، تنها سایتی که به شکل تخصصی به نقد و بررسی و پوشش خبری سینمای مستند در ایران می پرداخت ،احتمالا به دلیل پرداخت نکردن هزینه ی هاست و دامین و سرور از دسترس خارج شد!

پیش از این و در این مطلب  این سایت رو معرفی کردم و نوشتم که "پیک مستند" و "و مستند" پیش از این از دسترس خارج شده اند و الان بین رسانه های اینترنتی حوزه ی مستند فقط رای بن مستند مانده.

رای بن هم از دسترس خارج  شد تا دیگر کسی نتواند مطالبی که در طی سال ها در آن گردآوری شده را بخواند.

بگذریم تا به اخبار خوب برسیم. 

در ایران چند سرویس خوب ویدیوی استریم وجود دارند ( مثل فیلم نت و فیلیمو و آیوا و ...) اما حتی این سرویس ها هم ، انقدر در زمینه ی  مستند، آرشیو قدرتمندی ندارند.

چند روز پیش به شکل اتفاقی با سرویس استریم " هاشور" مواجه شدم. این سرویس تمرکز اصلی اش را بر روی پخش آثار مستند گذشته و از برخی آثار مهرداد اسکویی  تا بسیاری از فیلم های بهمن کیارستمی را می توانید در این سرویس مشاهده کنید.

این چند روز مستند های تباکی ، منیر ، تاکسی ، شبیه خوانی ، مجسمه های تهران ، تاکسی ، گنجینه ، مرثیه ی یک انقلابی رمانتیک برای جذابیت آشکار بورژوازی ، شوش را دیدم و تعدادی از آثاری که کیارستمی فقط به عنوان تدوینگر در آن ها حضور داشت را مشاهده کردم. با وجود اینکه استفاده از صدا گذاری و موسیقی بسیار معدود بود ( اگر هم استفاده شده بود ، مثلا خود راننده تاکسی ترانه ای گذاشته بود ) اما اکثر فیلم ها ، ریتم و تمپوی بسیار خوبی داشتن و برای مخاطب یه خورده جدی سینما ، بسیار جذاب بودن.

تصور من از بهمن کیارستمی حین ساخت این فیلم ها ، آدمیه که یه لبخند رندانه زده . اما نه از اون لبخندهای شیطانی . نه اصلا ، کیارستمی واقعا رنده ، این کار رو از روی بی سوادی یا ژست روشنفکرانه گرفتن انجام نمی ده ، اون اصلا به شکل زرد و سطحی برخورد نمی کنه.

به گونه ای که هرچند تمامی آثارش از زیر لایه های تند و تیز سیاسی و اجتماعی برخوردارند، ولی انقدر این کار رو به شکل درست و هنرمندانه ای انجام داده که هیچکس نمی تونه محکومش کنه.

کیارستمی حقیقت رو از دید خودش نشون می ده ، همین.

به عنوان مثال در فیلم راننده تاکسی ، پلانی که پسر جوان ، متوجه میشه جریان فیلمبرداری داخل تاکسی رو و اینکه کارگردان اثر ، بهمن کیارستمی است ، سیگاری بر لب می گذارد و شروع می کند به ابراز فضل و اینکه او هم فیلمبردار است و هنگامی که حسابی در صندلی فرو رفته و سیگاری از ته دل می کشد  ، می گوید می خواهد خلاقیت به خرج بدهد و قاب عمودی را تست کند!

دوربین برای لحظاتی کات نمی خورد و بعد از آن ،  نمایی از برج های تهران در قاب عمودی می بینیم.

هر چند که این عبارت بسیار خطرناک است و قطعا بسیاری این نظر را ندارند ، اما بنظر من ، فیلمساز پسر جوان را دست می اندازد. اصلا کیفیت بالای اثر کیارستمی زمانی مشخص می شود که هرکس در برخورد با این پلان برداشت خودش را دارد. فیلم مملو است از پلان های این شکلی است.

یا مثلا در فیلم تباکی ، کیارستمی  22 ساله در چند دقیقه ی پایانی فیلم غوغا می کند و معلوم می کند که همه ی آن پلان های قبلی را به ما نشان داد تا به ما چه بگوید.

این تم و این نحوه ی برخورد با موضوعات ، تقریبا در تمامی آثار او وجود دارد و هرچند که در ساختار کلاسیک ، هیچ کدام از این مستند ها نمی گنجند ، نه معمولا شخصیت مرکزی وجود دارد که دچار تغییر شود و نه تنشی که قهرمان در جهت حل آن برآید، اما اصلا با یک اثر خسته کننده و بی روح طرف نیستید. همه چیز خیلی ملو و آرام آرام پیش می رود ، ولی از آن مدل آرام آرام هایی است که کارگردان قشنگ می داند مخاطب را کجا می برد.

رندی کیارستمی  فقط مختص کارگردانی او نیست و او در آثاری که تدوینگر هست هم ، هوش و ذکاوت خود را به رخ می کشد.

به عنوان مثال ، در مستند وقت خوب مصائب ، ساخته ی ناصر صفاریان که به آثار و زندگی احمد رضا احمدی می پردازد ، تدوینگر تنها نماهای پشت صحنه و ظاهرا پرت فیلم را استفاده می کند و در نتیجه فیلم به اثری متفاوت و خارج از چارچوب رسمی تبدیل شده که احمدی در آن جک می گوید و خوش و بش می کند و هیچ شباهتی با یک شاعر اتو کشیده ندارد.

یا " بن بست" که مستند پرتره ای درباره ی بابک بیات است، یکی دیگر از آن کارهایی است که هوش بالا و تلاش زیاد کیارستمی تدوینگر را نشان می دهد. مثلا آنجایی که احمد رضا احمدی راجع به خانوم پری چهری جک می گوید که از دریا بیرون می آید  و پیرمردی او را می بیند.

تصویر  کات می خورد به مصاحبه ی  کیمیایی (دقیق یادم نمیاد راستش به کی کات می خورد) که می گوید: ولی دیگه جسم نمی کشه

و ما می فهمیم که در این لحظات ، احمدی احتمالا یک حرف غیرقابل پخش و خنده دار زده است.

یا یکی از بزرگترین مزایای مستند بسیار خوب "ایران در اعلان" تدوین فوق العاده ای آن است. تدوینی که به نظر می رسد حاصل ساعت های زیاد عوض بدل کردن جای مواد آرشیوی و رسیدن به یک فیلم یک دست است.

علاوه بر آثار مستند ، بهمن کیارستمی سابقه ی تدوین چند اثر از آثار پدرش مانند:"کپی برابر اصل" را در کارنامه دارد.

در نهایت ، به نظر نگارنده بهمن کیارستمی نه تنها بسیار باهوش و با پشتکار است ، که اکثریت این آثار حاصل عشقبازی کیارستمی با موضوعات است.

---

اصلاحیه: مثل اینکه دسترسی به سایت "رای بن مستند"  مقدور و مشکل برطرف شده  ، هرچند که سایت مدتهاست آپدیت نشده.